مجموعه جهانی تخت سلیمان با آثاری پررمز و راز دارای عجایب سحرآمیزی از زادگاه زرتشت بوده که بازدید از آن پنج دوره تاریخ تمدن بشری و ایرانی را به علاقمندان معرفی می‌کند.

این مجموعه تاریخی کم نظیر و آثار باستانی آن یکی از مهم‌ترین و مشهورترین مراکز تاریخ و تمدن کشور ایران است، این آثار تاریخی که در کوهستان‌های غرب کشور و در محل بسیار مصفا و خوش آب و هوای تکاب قرار گرفته، در زمان‌های قدیم دارای موقعیت سوق الجیشی حساس بوده است.

بقایای مجموعه بر روی جبهه ای از سنگ در ۴۸ کیلومتری شمال شرق تکاب قرار گرفته و در میان انبوهی از آثار طبیعی و مصنوعی مانند دریاچه‌ها، آبگرم‌ها، قبور کهنسال و ابنیه تاریخی دیگر احاطه شده است.

تخت سلیمان نام محوطهٔ تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب در استان آذربایجان غربی است

بعد از به ثبت رسیدن مجموعه ساسانی تخت سلیمان تکاب به عنوان چهارمین اثر ایرانی در فهرست آثار جهانی از سوی سازمان یونسکو تلاش‌هایی برای آشکار شدن رازهای سر به مهر این مجموعه آغاز شده که هنوز هم بی وقفه ادامه دارد.

تخت سلیمان یا شهر گنجک در یک دره سرسبز در بلندی سه هزار متری، سرشار از جاذبه‌های کم نظیر طبیعی- تاریخی واقع شده، این ناحیه همان شهر مشهوری است که بنا به نوشته‌های کهن، زادگاه زرتشت بوده و در نوشته‌های پهلوی به نام "گنجک" خوانده شده است.

تخت سیلمان زادگاه پایگاه 5 دوره تمدن بشری

تخت سلیمان یا شهر گنجک در یک دره سرسبز در بلندی سه هزار متری، واقع شده است

  
گیتا نویسان عرب آن را "شیز" گفته‌اند، گذشته نگاران رومی و یونانی "گزکا" نوشته‌اند و حمدالله مستوفی آن را به زبان مغولان "ستوریق" خوانده است که امروزه تمام این آثار را تخت سلیمان می‌نامند، تخت سلیمان در زمان‌های پیش از تاریخ و دوران هخامنشی و اشکانی و ساسانی معبر شاهراه‌های عمده بود که از طرف همدان به طرف ارمنستان و آسیای صغیر رفته و از لحاظ لشکرکشی نیز اهمیت فوق العاده ای داشته و این مکان محل تلاقی و برخورد اقوام مختلف بوده است.

تخت سلیمان امروزی باقیمانده قلعه و آثار بزرگ و عمارات مخصوص برای سکونت موبدان بوده است که در زمان اشکانیان و ساسانیان در نهایت آبادی و اوج قدرت قرار داشته و در نتیجه حمله رومیان و تاخت و تاز اقوام عرب و مغول ویران شده و آثار تمدن آن از بین رفته است.

تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراتور رومیان به ایران تخریب شد. آبا قاخان برادر زاده هلاکو خان که به دین اسلام گرویده بود بر روی ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است که در حال حاضر موزه رضا عباسی نگهداری می‌شود.

این شهر باستانی در ادوار مختلف محل سکونت اقوامی مانند، مادها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و مغولان بوده و در هر یک از دوران‌های فوق، این محل در اوج قدرت و تمدن زمان مربوط به خود بوده است، اما اکنون نشانی از این شهر در آذربایجان دیده نمی‌شود.

در خصوص این اثر پررمز و راز تاریخی که دارای مجموعه ای از آثار بی نظیر تاریخی است باورها و اعتقادات زیادی بین مردم دست و به دست ایجاد و نقل می‌شود یکی از مشهورترین این باورها در خصوص کوه زندان است.

در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده، اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرده است.

کوه زندان سلیمان جاذبه ای اسرار آمیز

 زندان سلیمان نام کوهی مخروطی‌شکل و میان تهی که در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان قرار دارد

در طوقه این مخروط بقایای معبد مقدسی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد وجود دارد که در دهه چهل توسط هیئت باستان شناسی آلمانی مورد کاوش و مطالعه قرار گرفته است، بعد از رونق آتشکده آذر گشنسب دوره ساسانی تا مدتی از کوه زندان سلیمان و تعدادی از واحدهای معماری آن به عنوان قلعه نگهبانی استفاده می‌شده است.

برخی از باستان شناسان و کاوش گران اماکن تاریخی معتقدند این کوه اصلاً سابقه آتش نشانی نداشته است بلکه در ابتداد دریاچه ای شبیه دریا چه تخت سلیمان بوده که بعدها آب آن خشک شده است و به صورت فعلی درآمده است.  

 کوه  زندان سلیمان، هزاران سال پیش، بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچهٔ آن به وجود آمده‌است

  همچنین در ارتفاع ۶۵ متری این کوه دیواری مانند کمربند پس از حفاری مشاهده شده است که طول آن در حدود ۸۰۰ متر است، در همین ارتفاع آثار و بقایای ساختمانی که همگی از سنگ ساخته شده با پله‌های عریض سنگی بسیار جالب توجه است.

نکته قابل توجه در مورد کوه زندان سلیمان وجود گاز و چشمه‌های گاز دار داخل این گودال است که هنوز هم دیواره‌های فرونشسته یک چشمه گاز دار در کف حفره زندان فعالیت دارد که همین پدیده موجب جذب شمار زیادی از گردشگران داخلی و خارجی برای صعود به دهانه این کوه شده است.

کوه زندان سلیمان در کنار مجموعه تاریخی تاریخی و باستانی تخت سلیمان از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود و در اولویت اول گردشگران منطقه شمالغرب کشور قرار دارد به طوری که بازدید از این کوه نه تنها موجب حیرت گردشگران داخلی و خارجی می‌شود بلکه تماشای آن و دیدن شگفتی‌های داخل این کوه میان تهی از روی دهانه خطرناک و بسیار مهیج و جالب است.

دریاچه سحر آمیز با جزیره شناور که در تمام فصول سال سرسبز است   

 در فاصله ۲۰ کیلومتری تخت سلیمان نیز یک دریاچه سحرآمیز قرار گرفته است

در فاصله ۲۰ کیلومتری تخت سلیمان نیز یک دریاچه سحرآمیز قرار گرفته که یک جزیره بر روی آن شناور است، قطر دریاچه ۸۰ متر و قطر جزیره شناور روی آن ۶۰ متر است که وزش باد، هر روز دو بار این جزیره را از این سو به آن سو جابجا می‌کند.

چمن متحرک یا "چملی گول" یکی از بی نظیرترین پدیده‌های ایران و حتی جهان است که در دل طبیعت و در کنار مجموعه جهانی تخت سلیمان تکاب جا خوش کرده و هنوز رازی سر به مهر به شمار می‌رود، "چملی گول" در زبان محلی این منطقه یعنی "جزیره ای از چمن بر روی برکه"، چمن متحرک چملی، قطعه بزرگی از نی‌هایی است که از به هم چسبیدن ریشه آن‌ها بدون ارتباط با زمین بر روی آب شناور مانده، تشکیل شده است.

این چمن به صورت جزیره ای متحرک با مساحت بیش از ۱۰۰ مترمربع بر روی برکه ای کوچک خودنمایی می‌کند که با وزش باد و جریان هوا و یا تکان خاصی به جهات مختلف تغییر مسیر داده و حرکت می‌کند و همین امر موجب منحصر به فرد شدن این جاذبه طبیعی شده است.

چمن به صورت معلق و شناور در وسط این برکه قرار گرفته و دارای پوشش گیاهی کاملاً مطلوب و مناسب است و حتی در فصل زمستان و سرمای هوا نیز چمن آن سبزی خود را از دست نمی‌دهد، از علت حرکت و شناور بودن این چمن شگفت انگیز اطلاعی دقیق در دست نیست اما برخی کارشناسان علت آن را منطبق و متناسب با حرکت وضعی زمین و عده‌ای دیگر ناشی از عوامل طبیعی و وزش باد می‌دانند.

اهالی منطقه تخت سلیمان معتقدند که در کف این دریاچه شهری پر از طلا وجود دارد و حضرت سلیمان گنج‌هایش را آنجا پنهان کرده است، بر اساس باور این افسانه تاکنون افراد زیادی قصد داشتند به کف دریاچه بروند اما هیچ وقت بازنگشتند همچنین چندین غواص باستاشناس نیز سعی کرده‌اند که تا به کف این دریاچه برسند اما به علت عمق بیش از ۷۵ متری دریاچه و ته نشین شدن رسوبات معدنی هنگامی که غواص پایین می‌رود، رسوبات کف بالا می‌آیند و فضا را تاریک می‌کنند در نتیجه به علت تاریک شدن امکان نفوذ به کف دریاچه ممکن است.

دریاچه تخت سلیمان با جود زمستانهای سرد منطقه تکاب دمایش همواره ثابت است و در تابستان و زمستان ۲۱ درجه سانتیگراد است. از این دریاچه چندین نهرآب سرازیر می‌شود که به طور میانگین ثانیه‌ای ۹۰ لیترمی شود. آب این دریاچه از سفره‌های آب زیر زمینی که در کف دریاچه وجود دارد تأمین می‌شود.

آتشکده آذرگشسب بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام     

 آتشکده آذرگشسب در قرن‌های پیش از فتح اعراب مهمترین مرکز مذهبی شاهنشاهی ایران بود

قلعه تاریخی تخت سلیمان بازمانده از دوره ساسانیان با بخش‌های مختلفی همچون آتشکده آذر گشسب به عنوان یکی از مهم‌ترین آتشکده‌های دوره ساسانی، آتشکده شاهی و جنگ آوران، ایوان خسرو، معبد آناهیتا، آتشگاه‌های کوچک و دروازه‌ها و دیوارهای مستحکمش از بناهای مهم تاریخی جهان به شمار می‌رود.

این محوطه تاریخی یادگاری از دوران ساسانی است، آن زمان که سه آتشکده بسیار مهم در ایران وجود داشت و اکنون تنها آثاری از آتشکده آذر گشسب به جای مانده و با نام تخت سلیمان خوانده می‌شود. این آتشکده از نظر مسائل اعتقادی، باورهای دینی و نقشی که در حیات سیاسی و اجتماعی دوران ساسانیان داشت از اهمیت بسیاری برخوردار بود و نماد اقتدار حکومت ساسانیان محسوب می‌شد. این آتشکده در سال ۶۲۴ میلادی به وسیله هراکلیوس ویران شد و بعدها به طور کامل متروک و بدون هیچ کاربری رها شد، آتشکده آذرگشسب مجموعه‌ای است مشتمل بر یک سالن مرکزی مربع شکل با چهار جرز قطور آجری که گنبد بزرگ آجری آن‌را پوشانده است.

مجاور این مجموعه در بخش غربی مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی شکل با ابعاد کوچک‌تر و دو تالار ستون‌دار با ستون‌های مدور چهارگوش و تعداد اتاق‌ها و فضاهای جانبی تشکیل یافته است.

آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است، بر پایهٔ افسانه‌های ایرانی این آتشگاه بدین علت این طور نامیده شده است که کیخسرو بهنگام گشودن بهمن دژ در نیمروز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند روبرو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را دیگر باره روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرود آمده را آنجا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نامیده شد.

متاسفانه با وجود این ویژگی‌های منحصر به فرد این اثر تاریخی با مشکلات و کمبودهای زیادی از جمله نبود راه‌های دسترسی مناسب، کمبود امکانات رفاهی و محدودیت اعتبار مرمت و بازسازی مواجه است مشکلاتی که در صورت بی توجهی مسئولان این شاهکار تاریخی را دچار آسیب جدی خواهد کرد.

تخت سلیمان تنها اثر تاریخی کشور که تمام ویژگی‌های ثبت یونسکو را داراست    

تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌رفت

   
برای رسیدن به مجموعه جهانی تخت سلیمان اسراز آمیز مسیرهای متعددی از جمله دندی- زنجان – تکاب – تخت سلیمان، ارومیه – شاهین دژ- تکاب، جاده بیجار وجود دارد مسیرهایی که در فصل تابستان چشم انتظار گردشگران و میهمانان داخلی و خارجی است.

مسجد الازهر در قاهره
مسجد الازهر بین سالهای ۳۵۹ تا ۳۶۱ هجری به دست جوهر صقلی، فرمانده فاطمی و به امر خلیفه معز الدین الله همزمان با بنا نهادن قاهره، ساخته شد. در رمضان سال ۳۶۵ هجری، نخستین فعالیت های دانشگاهی در الازهر آغاز شد و علی ابن نعمان کتاب الاختصار را که نوشته پدرش بود در آنجا قرائت نمود و این نخستین سمینار برگزار شده در الازهر به شمار می آید. در این سال، علی ابن نعمان بنا به دستور معز الدین، اقدام به تشکیل حلقه هایی جهت مطرح ساختن آموزه های شیعی نمود.

مسجد الازهر در مصر

وی در این جلسات، کتاب فوق را تدریس می نمود. این کتاب به عنوان نخستین متن درسی الازهر شناخته می شود. همچنین در عهد عزیز بالله، مسجد الازهر گامی دیگر به پیش نهاد و از یک نظام آموزشی خاص برخوردار گردید و مدرسین بر طبق برنامه درسی مشخص و با دریافت حقوق در آنجا به تدریس می پرداختند.

عکس های مسجد الازهر

پس از حمله مغول، مسجد الازهر به یگانه پناهگاه پژوهشگران مسلمان سرزمین های تصرف شده تبدیل شد و دانشمندان از نقاط دور و نزدیک به آنجا آمدند. از این رو، در قرن هشتم و نهم هجری، مسجد الازهر دوران اوج جلال و شکوه خود را می گذارند و علاوه بر علوم مذهبی، سایر علوم نظیر پزشکی، ریاضیات، تاریخ، جغرافیا و نجوم، تدریس می شد.

نمای بیرونی مسجد الازهر

 مسجد اصلی الازهر در حقیقت یک مسجد ستون دار ساده است و تأثیر پذیری آن از جامع قیروان آشکار است. چهار ردیف ستون، نمازخانه را به پنج راهرو موازی با قبله تقسیم می کند. این راه رو ها در مرکز به وسیله شبستان محوری پهنی که به محراب گچ بری شده مسجد منتهی می شود، قطع می گردد. این پلان متقاطع T شکل، پیش از این در مساجد شمال آفریقا به کار گرفته می شد.

در جلو شبستان محوری مسجد الازهر، گنبدی ساخته شده که تاریخ آن مربوط به سال ۵۰۹ هجری است و موقعیت آن، یکی از گنبدهای مشابه را در قیروان به یاد می آورد. در دوره عثمانی، دیوار سمت قبله مسجد الازهر بدون تغییر در وضعیت محراب، برداشته شد و نمازخانه در جهت شرق گسترش یافت و چهار راهرو دیگر به آن افزوده شد.

تصاویر مسجد الازهر

تزئینات دوره فاطمی در قوس پشت بغلی ها و قاب دور پنجره ها مشاهده می شود که اغلب شامل نقوش طوماری و برگ های پر پیچ و تاب تاک است و به نیمه ای از برگ خرما با اشکال درختچه ای و خوشنویسی منتهی می شود که تأثیرات هنر شرقی را می نمایاند.
بارو های مثلثی شکل بالای دیوارها به همراه نمونه های مشابه موجود در مسجد ابن طولون، الگویی را برای معماری گوتیک ایجاد می کند که نمونه آن در کلیسای کرامر واقع در نور فولک انگلستان دیده می شود.

مسجد الازهر از اماکن مذهبی مصر

 در دوره مملوک و عثمانی، سازه های تازه ای به مسجد الازهر نظیر مناره ها، مقبره ها، آب انبار ها و مدارس چسبیده به دیوار خارجی مسجد، افزوده شدند. در سال ۷۰۹ هجری، مدرسه مملوکی تایبرس در زیاده (فضای بیرونی) الازهر ساخته شد. این مدرسه دو ایوان داشت که یکی به شافعی ها و دیگری به مالکی ها اختصاص یافته بود. محراب آن به سبک هنر مملوک بحری از موزاییک های شیشه ای و مرمر های رنگین ساخته شده بود.

در سال ۷۴۰ هجری، مدرسه آق بقعه چسبیده به دیوار الازهر ساخته شد و از سال ۱۳۱۶ هجری، قرآن ها و نسخ خطی ارزشمند را در خود جای داد. مدرسه جوهر نیز که در سال ۸۴۴ هجری به مجموعه مسجد الازهر افزوده شد نخستین نمونه های حکاکی نقوش اسلیمی را بر گنبد سنگی، نمایان می سازد.

نمای داخلی مسجد الازهر

در قسمت غربی مسجد الازهر صحنی قرار دارد که ایوان هایی آن را در بر گرفته اند. این صحن در قرن ششم و در زمان حکومت خلیفه الحافظ ساخته شد. این صحن زیبا و ورودی آن در سال ۱۲۱۳ هجری به هنگام سرکوب دانشجویان مخالف به دستور بناپارت ویران شد و در سال ۱۳۱۲ مجددا بازسازی شد.

از آنجا که مسجد الازهر به تدریج به یکی از مراکز عمده معارف مذهبی تبدیل شد، همواره مورد توجه حاکمان زمان بوده و تغییرات فراوانی در آن صورت گرفته و از شکل اولیه و ساده خود دور شده است. حاکمان و امیران هر یک به فراخور سلیقه خود و نیاز زمان، بخشهایی را ویران کردند، سازه هایی را به آن افزودند و گاه، بخشی را از نو ساختند. لذا مسجد الازهر سبکی تلفیقی دارد و نمی توان آن را به دوره ای خاص نسبت داد.

تیمگاد، شهری باستانی با طراحی جدید
تیمگاد، شهری به جامانده از دوران امپراطوری روم با قدمت ۱۰۰ سال قبل از میلاد است که در کوه آورس الجزایر واقع شده است. این شهر در سال ۱۹۸۲ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

موقعیت شهر باستانی تیمگاد

ویرانه‌های شهر تیمگاد در سرازیری‌های آورس، حدود ۳۵ کیلومتری شهر بتنا (Batna) در الجزایر کنونی واقع شده‌ است. شهر تیمگاد حدود ۲۰۰۰ سال قبل توسط تراژان، امپراطور روم، ساخته شد. طراحی شهر باستانی تیمگاد با دقت بسیار زیادی انجام شده و یکی از بهترین مثال‌های باقیمانده از طراحی‌های شبکه‌ای است که توسط طراحان قدیمی روم به کار گرفته می‌شده‌ است.

شهر تیمگاد حدود ۲۰۰۰ سال قبل توسط تراژان، امپراطور روم، ساخته شد

 شهر تیمگاد در اصل به منظور سنگری برای محافظت در مقابل بربرها که در نزدیکی کوه‌های آورس (Aures) بودند، به عنوان یک مستعمره نظامی توسط امپراطور تراژان،بنا گذاشته شد.

ساکنان اصلی شهر تیمگاد عمدتا سربازان کهنه‌کار پارتیان ارتش روم بودند که در مقابل خدمات و فداکاری‌های آنها در اینجا به آنها زمین داده‌ شده بود.

تیمگاد، منظم‌ترین نمونه شهرسازی رومی

تیمگاد با بافت شطرنجی منعطف، منظم‌ترین نمونه شهرسازی رومی و بدون خیابان متقاطع است. طرح اصلی شهر تیمگاد یک مربع کامل با اضلاعی به طول ۳۵۵ متر بود با یک طرح قائم که به وسیله دکمنوس ماکزیموس decumanus maximus (با خیابان‌های شرقی-غربی) و کاردو cardo (با خیابان‌های شمالی-جنوبی) برجسته و با ردیف ستون‌های قرنتیان (Corinthian) خط‌کشی شده‌ بود.

ساکنان اصلی شهر تیمگاد عمدتا سربازان کهنه‌کار پارتیان ارتش روم بودند

طرح به این منظور بود که فضایی را برای ۱۵۰۰۰ ساکن فراهم کند، ولی ساکنین شهر تیمگاد خیلی زود از این تعداد بیشتر شد و از این طراحی عمودی-افقی بیرون زد. این شهر گسترد‌گی بیشتری پیدا کرد ولی امروزی‌تر سازماندهی شد. تیمگاد طی ۳۰۰ سال بعد توسعه پیدا کرد، واحد‌های مسکونی به زمین اصلی اضافه و از سایز اصلی خودش ۴ برابر بزرگتر شد.

عکس های شهر تاریخی تیمگاد

شهر تیمگاد طی قرن‌های دوم و سوم، در صلح و آرامش زیست. قرار داشتن در راس دره آبیود و یک تقاطع حیاتی، به رومی‌ها امکان کنترل یکی از محل‌های عبور و مرور در کوه‌های آورس را می‌داد، بنابراین دسترسی به آن از طریق صحرا را ایجاد می‌کرد. در شروع قرن سوم تیمگاد به مرکزی برای فعالیت مسیحیان و در قرن چهارم به مرکز فعالیت فرقه دناتیست (Donatist) تبدیل شد. تیمگاد بعد از حمله وندال‌ها در قرن پنجم و متعاقب آن غارت و تخریب بربرها سقوط کرد.

آثار بر جای مانده از شهر باستانی تیمگاد

در قرن ششم تیمگاد توسط امپراطوری جاستین‌ها که امپراطور بیزانس بود، دوباره احیا شد. دژی بیرون از شهر اصلی ساخته شد و در ساخت آن بسیاری از بلوک‌ها و دیوار‌های بتنی که در زمان روم ساخته شده‌بود، مجددا استفاده شد. ولی شهر تیمگاد یکبار دیگر در حمله اعراب در قرن هفتم سقوط کرد. تیمگاد بالاخره در قرن هشتم متروکه و به دست فراموشی سپرده شد تا در حفاری‌های اکتشافی باستان‌شناسی از زیرزمین در سال ۱۸۸۱ پیدا شد.

تصاویر شهر تاریخی تیمگاد

تمام این قرون که تیمگاد در زیر شن‌های صحرا مدفون بود، به طور استثنایی خوب حفظ شده‌ بود. در انتهای غربی دکمنوس ماکزیموس هنوز کمان ۱۲ متری پیروزی که کمان تراژان نامیده می‌شود و تا حدودی در سال ۱۹۰۰ احیا شد و همچنبن معبدی که به همان ابعاد معبد پانتئوم روم بوده و به سیاره مشتری اختصاص داده شده بود، وجود دارد. دژی بزرگ متعلق به بیزانس‌ها در جنوب شرقی شهر تیمگاد ایستاده‌ است. همچنین یک سالن تئاتر با ۳۵۰۰ صندلی با وضعیتی خوب و علاوه بر آن یک کتابخانه، یک قصر سلطنتی و چهار گرمابه عمومی وجود دارد.